Mihi utique persuasum est
Deum non talis ludere.
Albertus Einstein
[Epistola ad Max Born, die 4 Decembris anno 1926, Einstein und Born/ Briefwechsel, 1969, p. 130; “Jedenfalls bin ich überzeugt, daß [Gott] nicht würfelt”.]

Nonnulli hodie sunt qui iterum “argumenta teleologica” ad existentiam Dei ostendendam pluris aestiment, praesertim ex conspectu evolutionis, physica recentiore atque epistemologica respectis. Quae ratiocinia primis lineis adumbrabo conferamque “quintae viae” Sancti Thomae Aquinatis. Conceptum verisimilitudinis, cum in his disputationibus satis adhibeatur, in appendice brevi explicabo.

TELEOLOGIA POST DARWIN NEGLECTA.

TELEOLOGIA ET DARWIN.

Graeci logon, “rationem”, conspiciebant in physei, in rerum natura. Hic logos fuit radix traditionalium “argumentorum teleologicorum” existentiae Dei monstrandae. Natura quidem “teleologice” videtur operari: “e consilio”, “consulto”, “ex intentione” seu “proposito”, “propter finem”, “ordine”, “secundum leges”. Cum autem ratio quae naturae inest non videatur ipsi naturae debere, quae nihil “in animo” habere nequit, supponitur extra naturam dari intelligentiam quae leges naturales dederit dirigatque earum operationem.
“Quinta via” a Sancto Thoma Aquinatis proposita est exemplum hujusmodi argumenti, etiam “analogia horologii” philosophi Anglici Guilelmi Paley:

sicut cogimur, videntes horologium (rotulis instructum aliisque pusillis partibus), admittere existentiam fabricatoris, ita, explorantes rerum naturam (praecipue involuta organa viventium velut oculum) - longe multiplexiorem horologio - tenemur agnoscere existentiam intelligentiae cui leges naturae debeantur. 1 [Natural Theology, or Evidences of the Existence and Attributes of the Deity collected from the Appearances of Nature, 1802.]

Olim argumenta teleologica magni fiebant (nec Hume omnino sprevit!), nuper autem plerumque evitata sunt, praesertim propter difficultates e theoria evolutionis exortas. Causa praecipua hujus incuriae ad casum spectat in rebus naturalibus inventum. Nam Investigatio scientifica revelavit duas leges naturae principales in evolutione operari:

* ortus mutationum biologicarum: ita explanatur cur aliqua animalia nascantur diversa a parentibus et ab aliis membris speciei
* selectio naturalis: qua explanatur quomodo animal diversum atque aptissimum in luctatione pro vita superstes eveniat

(quibus accedunt alii processus velut selectio sexualis, vagatio genetica, et ceteri). Selectio naturalis supponit mutationes jam datas; hoc est, praesumit aliquod animal discrepare ab aliis membris speciei ac commodum habere in vita servanda. Necesse enim est ut mutatio animali prosit ad supervivendum. 3 [Plurimae quidem mutationes nocivae sunt et animalia ab eis affecta (monstrua) plerumque moriuntur antequam se propagent; paucae tamen mutationes animalibus prosunt, quae deinde, si supersunt, novum genoma proli tradunt.] Radix igitur evolutionis reperitur in his mutationibus, quae quidem definiuntur ut variationes in genis ovuli fertilizati seu in moleculis acidi desoxyribonucleici (ADN) quae incrementum structuramque prolis dirigunt.

NON CONSULTO SED CASU.

Nunc vero maximi nostra interest perspicere has mutationes casu fieri, nempe per radiationem aleatoriam, per casuales effectus chemicos, per felices “errores” replicationis, et similia. Efformatio igitur viventium superiorum non fit “ex intentione” (velut alicujus mentis divinae) sed accidit temere - et ipsa radix evolutionis fortuita evadit.
Theoria igitur evolutionis “quintam viam” Thomisticam prorsus contradicere videtur. Thomas enim dixit:

...corpora naturalia operantur propter finem. Quod apparet ex hoc quod semper aut frequentius eodem modo operantur ut consequantur id quod est optimum. Unde patet quod non a casu sed ex intentione perveniunt ad finem.

Et concludit:

Ergo est aliquid intelligens a quo omnes res naturales ordinantur ad finem: et hoc dicimus “Deum”.

Sed theoria evolutionis hoc ipsum negat; nam affirmat naturam “id quod est optimum” consequi a casu, non ex intentione.
Itaque conclusio patere videtur, omnes operationes naturae, quin omnino intersit multiplexitas earum, ope legum physicarum integre explicari posse - et hoc significaret argumenta teleologica claudicasse. Itaque non majore ratione egemus ad multiplexitatem oculi vel cerebri humani enodandam quam ad motum venti explicandum - quia in utroque casu non agitur nisi de legalitate physica. 4 [Altera autem causatio naturalis, nempe ratio et liberum arbitrium, legibus physicis non omnimodo explicatur, quod postea respiciemus.]
Varias considerationes de evolutione ejusque provocatione ad argumenta teleologica faciemus: meta evolutionis, credibilitas potentiarum cognoscitivarum, inopia naturalismi, quinta via Sancti Thomae, ortus hominis.

PRINCIPIUM ANTHROPICUM.

MIRATIO ABLATA.

Nonnulli philosophi recentes proposuerunt ratiocinationes teleologicas fundatas in quibusdam factis ab astrophysicis secundo dimidio saeculi vigesimi repertis. Hoc fundamentum “principium anthropicum” interdum vocatur. Certus auctor, George N. Schlesinger, asseveravit argumentum teleologicum multis “calumniis” - et quod pejus est, a cogitatoribus religiosis - post tempus Darwin subjectum esse, et ipse varias formas hujus argumenti proposuit quas immunes credit esse consequentiis theoriae evolutionis, immo quae evolutionem supponunt. 5 [New Perspectives..., Oxonii, 1988 (praesertim pp. 124-148; alia argumenta 124-38, 141-4, 147-8), in Philosophy of Religion/ The Big Questions, pp. 117-8, 124.]
Recentissimum argumentum hujus philosophi describit propositum vestigationis scientificae (vel cujusvis confirmationis empiricae), nempe ut miratio tollatur. Homini scientifico quidam eventus physicus admirationem movet; postea autem, hypothesi inventa quae eventum patefaciat, desinit mirari. Res quae antea mira atque inexplicabilis erat, nunc, explicationis gratia, evadit manifesta atque explorata.

Aristoteles quidem multo ante pervidit initium sapientiae perquirendae fuisse thaumazein (mirari, stupere):

dia gar to thaumazein hoi anthròpoi - kai nun kai to pròton - èrxanto philosophein.

“propter mirationem homines - tum hodie tum ineunte philosophia - philosophari coeperunt”. Primo aporias parvas, inquit, admirati sunt tunc majores (velut in astronomia), demum vero attoniti fiebant

peri tès tou pantos geneseòs,
“de ipso origine universi” et quod
pantes ei houtòs echei,
“omnia ita se habent”. 6 [Metaphysica, 982B12-17 et 983A14.]
Sed admiratio desinit, pergit Aristoteles, problemate mirabili per explanationem scientificam resoluto, ceditque aequinanimitati:

a miratione ⁄› ad aequanimitatem
resolutio

Aristoteles exemplum geometricum adduxit hujus transitus. Geometres miratur quod diametros (rectanguli vel trianguli) incommensurabilis sit cum lateribus; postea autem, causa intellecta, transit “ad contrarium nostrae primae indagationis”, scilicet ad quietem immo “multo magis stuperet si diametron eveniret commensuabilis”! 7 [“...eis tounantion hèmin tòn ex archès zètèseòn” et “dei de eis tounantion”; ibidem 983A12,17; 20.]

INVERISIMULITUDO MIRANDA.

Ut argumentum teleologicum intelligamus, attentius considerandum est quid sit “res mirabilis”. Eventus (vel status rerum) “mirus” potest esse “inverisimilis” seu “improbabilis”. Sed inverisimilitudo non sufficit ut res sit mira, nam sunt eventus valde inverisimiles qui haud “miri” sint. Contra, res mira non solum improbabilis est sed et explicatione speciali indiget praeter ipsam improbabilitatem. Duo exempla inspiciamus de alea publica.

Esto Marcus primum premium abstulit in alea publica in qua miliardum sortium (1.000.000.000) emptum est; hic eventus quidem improbabilissimus est, non tamen mirabilis ex eo quod oportet aliquem inter tantos lucrum facere, nec explanatione indiget (praeter ipsum actum sortitionis).

Maria autem tribus aleis ludit in unaquaque quarum mille tesserarum veneunt (10003) - et premium in tribus aleis assequitur! Haec res non solum inverisimilis est, sed mira quoque, atque explicationem postulat - forsitan inquisitionem vigilium! Sed probabilitas hujus eventus eadem est ac probabilitas primi casus (= 10-9).

Quare igitur - cum probabilitas eadem sit - Marcus fortuna sua gaudet valde, Maria autem in carcerem ducitur? Duo igitur genera eventuum vel statuum rerum improbabilium sunt:

Status inverisimilis “non mirus”. Juxta exemplum Marci, eventus quod premium alicui datur expectandus erat et praedici poterat, nam “necesse” erat ut aliquis homo (cuilibet - contingit esse Marcus) lucrum faceret. Ideoque status rerum haud mirus est nec explanatione indiget. Observandum vero obiter est oportere explicationem dari ipsius sortitionis; nam processus tesserae victoriosae selegendae leges naturales sequitur. Haec sortitio rursus “mira” potest esse et a scientificis patefacienda - enimvero “theoria de chao” (quod aspectus est causalitatis physicae) in hac re adhibetur.

Status inverisimilis mirus. In casu Mariae, status rerum quod in tribus aleis premium alicui datur non expectandus erat. Non praedici poterat unum hominem assecutum esse premium in tribus, nec “necesse” erat. Ergo res est mira et speciali dilucidatione indiget.

HOMO IN KOSMO.

Argumentum teleologicum de quo loquimur nititur coincidentiis eventuum valde inverisimilibus, immo miris. Hae coincidentiae tamen omnino necessariae fuerunt ad illam stabilitatem mundi sustentandam quae ortum vitae foveret. Exemplum est quaedam ratio numerica in astronomia considerata (ratio inter duos numeros: summam - per multiplicationem factam - velocitatis lucis ac magnitudinis quantorum, et quadratum vis electricae electronis) cujus valor est fere 137. Quodsi haec ratio esset:

* paulo major: omnes stellae essent gigantes caerulei, quae nec planetae haberent nec proinde viventia.
* paulo minor: omnes stellae essent nani rubri, itaque planetae, si quae fuerint, nimis frigidi essent ut vitam organicam sustinerent.

Secundum nudam probabilitem, numerus amplior quam 137, aut minor, aequae verisimilis est ac 137, ideoque hic numerus, qui vitae favere “contingit”, explanatione indiget praeter ipsam improbabilitatem. Nobis, inquit Schlesinger, auctor hujus argumenti, bene licet sic opinari:

factum tam “felix” indicat ens supernaturale potensque cujus permagni interfuit ut criaturae - velut homines - orirentur et superstes evenirent. 8 [Opere citato, p. 118]

Alter philosophus, Paul Davies, alia exempla adducit; loquitur de:

fere incredibili subtilitate quae in aequilibrio intra stellam observatur inter vim gravitatis vimque electromagneticam - nam mutatio solummodo unius partis in decem ad sextam potentiam (1/106) in alterutra vi, catastrophica esset stellis quae similes sint nostro soli. 9 [Superforce, Novi Eburaci, 1984, pp. 242-3.]

Memoratque alia phaenomena quae afficerentur per minimas variationes virium physicarum. Aucta minutissime “vi forti”, quae protones et neutrones conjungit ad nucleum atomicum formandum,

omnes nuclei hydrogenici in “magno fragore” periissent, et kosmos stellari propulsione careret fundamentalissima.

Inter scientificos constat universam vitam - non solum humanam - atomis gravibus (velut carbonio) egere ad existendum. Insuper, “vis debilis” est necessaria ut hae atomi graves in spatium interstellare liberentur (per displosionem supernovarum). Quodsi haec vis debilis leviter mutaretur, hic procesus astrophysicus - ac proinde vita - impossibilis esset. Sic concludit:

multae ex structuris fundamentalibus universi, vita organica haud exclusa, essentialiter pendent a forma exacta legum physicarum; si mundus cum legibus parum diversis creatus esset, nos non adessemus ad mundum spectandum.

Existentia igitur harum structurarum multiplicium est vere mirabilis, et inverisimile est quod nudo “casui” debeatur sive quod possit provenire ex serie sortium felicium. Et haec improbabilitas, subjungit auctor,

induxit multos scientificos ad mundum videndum sicut “antea excogitatum”. 10 [“Put up job”.]

Hoc principium anthropicum hujusmodi argumentorum te-leologicorum sic se habet:

rerum universitas ita est sicut debet esse ut homo existat.

Philosophi qui hoc principium rejicere volint, distinctionem neglegunt inter eventus miros et eventos mere improbabiles (ipsi scientifici distinctionem ex more facere solent). Unus mundus ortus est ex innumeris mundis possibilibus - quorum omnes habuerunt diversas conjunctiones virium physicarum (seu diversas leges physicas). Una conjunctio virium valde inverisimilis (scilicet: legalitas physica vitae sustentandae capax) mirissima est postulatque fundamentum, scilicet: “ens cujus intersunt systema organica sensitiva”. 11 [Schlesinger, p. 119, qui varias ad objectiones respondet.] Hoc mundum mirum est nostrum et unicum reale.

VERISIMILITUDO ET DEUS.

NATURALISMUS AN THEISMUS?

Probabilitatem aestimemus inter duas explicationes metaphysicas mundi: theismum et naturalismum. Naturalismus (“N”) implicat Deum non esse; theismus (“T”) vero confitetur personam divinam esse quae actualizet universum ejusque evolutioni praesideat. Mundus (“M”) est junctura statuum rerum realium.
Schlesinger hoc fere rationcinium adducit probabilisticum, respectu argumenti “a consilio” (vide appendicem). Has definitiones supponamus:

P(N): verisimilitudo theoriae naturalisticae
P(T): verisimilitudo theoriae theisticae
P(M/T): verisimilitudo mundi essendi, data theoria theistica
P(M/N): verisimilitudo mundi essendi, data theoria naturalistica
P(T/M): verisimilitudo theismi, data mundi existentia
P(N/M): verisimilitudo naturalismi, data mundi existentia

Theista dicit P(T/M) altius esse quam P(N/M); naturalista autem P(N/M) altius esse quam P(T/M); aliis verbis: concesso quod mundus sit, theista censet theismum esse probabiliorem naturalismo, naturalista vero naturalismum esse verisimiliorem theismo.
Atqui, secundum legem Bayesianam, P(M/T) majus est quam P(M/N) si et solum si P(T) majus est quam P(N) (et e converso):

[P(T/M)>P(N/M)]_[P(T)>P(N)].

Nam secundum legem Bayesianam habemus:

P(M/N)xP(N) P(M/T)xP(T)
P(N/M) = _________ P(T/M) = _________
P(M) P(M)
At concesso quod P(M/N) et P(M/T) eandem habeant probabilitatem (siquidem et N et T supponantur implicare M), hae expressiones auferri possunt ex aequationibus, et patet (cum denominator utriusque - P(M) - idem sit) P(T/M) majus est quam P(N/M) si ac solum si P(T) majus est quam P(N).
Si ergo P(T)>P(N) affirmare licet (verisimilitudo theismi major est verisimilitudine naturalismi), tunc, ope logicalis regulae “amotionis aequivalentiae”, inferri potest P(T/M)>P(N/M) (data mundi existentia, theismus probabilior est naturalismo).

VERISMILITUDO INITIALIS.

Proinde, ut affirmare possimus theismum rationem reddere cur mundus existat (M/T), res ad hanc quaestionem coarctatur: utrum theismus (T) “verisimilitudinem initialem” habeat, hoc est, utrum theismus verisimilitudinem habeat “in se”, non respecta existentia mundi. Auctor defendit quod theismus ex se probabilis est ex hoc fundamento: Deus potest cogitari “solus”, “in se”, independenter a mundo - videlicet possumus Deum “separatim” concipere quin universum simul consideremus.
Argumentum ontologicum persuadet Deum sine mundo concepi posse. Multi enim philosophi hoc ratiocinium per mille annorum (etiam in praesenti) ut validum acceperunt. Maximi autem momenti est perspicere, ut theismus verisimilitudinem initialem habeat, haud oportere ut argumentum ontologicum validum fuerit (nec quaelibet formulatio). Nam solummodo significat Deum seorsum cogitari posse, hoc est, P(T) cogitari posse absque P(T/M). Quod non videtur possibile esse in casu naturalismi; patet enim P(N) non posse cogitari praeter P(N/M), quia naturalismus necessarium conexum cum mundo in se habet. Auctor sic concludit:

Patet philosophos qui argumentum ontologicum acceperunt attribuere verismilitudinem unum [= “certum”] T [theismo], ignorat_ omnino existentia universi. Ceteris autem philosophis, qui argumentum non acceperunt, saltem concedendum est (quin eis recurrendum sit ad commenticias ratiocinationes) T verisimile videri - etiamsi nihil sit datum [de universo] - cum homo pronus sit ad T approbandum nonnisi ex tautologiis atque ex logica deductiva.... Nullus enim philosophus unquam conatus est existentiam mundi exterioris demonstrare per ratiocinium consimile argumento ontologico....
Eapropter, cum quaerimus quamobrem nos verisimilitudinem major zero (>0) T [theismo] attribuamus, argumentum Dei existentiae “concilio” seu “ordine” universi nisum videtur plane melius se habere quam aliae hypotheses, gaudetque fundamento multo solidiore. 13 [P. 123]

Quae omnia cum ita sint, probabilius est Deum esse.

EVOLUTIO ADVERSUS NATURALISMUM.

EVOLUTIO ET VERITAS.

Disputatio harum quaestionum nuper sita est in habitudine Dei ad epistemologiam. Nam theoria noetica, licet non egeat sumptione quod Deus sit, dicitur tamen “optime florere” posita existentia Dei. Jus recte opinandi supponit rectam operationem potentiarum cognoscitivarum; quae vero operatio in se rationem finis seu teleologiae habet: scilicet ut veritas inveniatur. Atqui notio finis potest optime comprehendi, ajunt, solum sumpta Dei existentia. Re aliter expressa: optima explanatio ordinationis potentiarum cognoscitivarum ad veritatem quaerendam est quod consulto sic ordinatae sunt - ideoque de quodam argumento teleologico agitur.
Unum considerabimus ex his argumentis ab Alvino Plantinga prolatum. Jam vidimus naturalismum minus probabile esse theismo, nunc autem rogamus utrum irrationale sit naturalismum accipere. 14 [A. Plantinga, “Is Naturalism Irrational?”, cap. 12 in Warrant and Proper Function (Novi Eboraci: apud Prelum Universitatis Oxoniensis, 1992), a Plantinga aliisque scripto; opusculum Plantingae iterum editum est in Philosophy of Religion, pp. 125-138.] Recordemur nos theoriam evolutionisticam hic supponere.

Plurimis nostrum constat non solum humanas potentias cognoscitivas ordinari ad sententias veras adipiscendas, sed etiam homines hunc finem maxima ex parte attingere. Aliis verbis, communiter “recte censemus”. Exceptiones abundant et multae et diversae sunt opiniones de innumeris rebus. Sed de rebus “quotidianis”, de veritatibus perspicuis quales Philosophus Moore proponere solebat (verbi gratia, de digitis visis) haud est diversitas opinionum. Testes - ut omnes novimus - singulas circumstantias casus autocinetici diversimode meminerunt, sed in propositionibus sine numero patentibus apertisque conveniunt: casus Romae (dicamus) accidit, autocineta existunt nec dum ea non spectemus evanescunt, infantes raro ea agunt, demissa ab helicoptero cadunt, etc. Sunt quidem qui a talibus sententiis dissideant, sed vel delirant vel sunt isti philosophi qui laborant “theori_ epistemologica quae eos mancos facit”. 15 [Plantinga, pp. 126-7] Nostrae igitur potentiae cognoscitivae sunt fidae, ubi “fides” harum potentiarum (“credibilitas”, “auctoritas”, “fiducia”) significat eas plerumque sententias veras proferre.

Hodierna theoria evolutionis (“E”) dicit homines cum eorum potentiis cognoscitivis post miliarda annorum apparuisse, beneficio selectionis naturalis, vagationis geneticae, mutationum, aliorumque processuum physicorum. Ipsa autem doctrina E indifferens est erga metaphysicam naturalisticam (“N”), quae implicat Deum non esse, et theismum (“T”), quo in casu Deus cursum evolutivum moderatur. Itaque conjunctio evolutionis et naturalismi (“E_N”) est “evolutio caeca” seu atheistica; nempe, res temere evolvuntur absque “mente” supernaturali quae evolutionem conducat. Copulatio vero evolutionis et theismi (E_T) significat evolutionem fieri dirigique a Deo. (Sensus verborum “dirigere”, “conducere”, “praesidere”, “moderari” attentius examinabuntur.)
Secundum theoriam evolutionisticam, processus ordinantur ad superviventiam, hoc est, leges evolutivae ita operantur ut individuum vel species vel genotypus superstes in luctatione vitali eveniat. Evolutio efficit ut homines (vel alia viventia) certis modis se gerant ut ad circumstantias ambitales accomodentur.
Efficitne tamen evolutio ut homines veras vel verisimiles sententias maxima ex parte adipiscamur? Novimus enim nos generatim recte sentimus - debeturne hoc factum operationibus evolutivis? Cum de evolutione caeca (E_N) agatur, duae sunt opiniones. Alii - velut Quine et Popper - existimant evolutionem naturalisticam certe efficere ut potentiae cognoscitivae sententias veras vulgo producant; alii autem - ut ipse Darwin - dubitaverunt. 16 [Patricia Churchland cum Darwin consentit; J. Fodor autem cum Quine et Popper; locis adductis p. 138.]

EVOLUTIO ET VERISIMILITUDO.

Thesis Quine et Popper si eam uno sensu interpretemur, est falsa. Secundum hanc interpretationem thesis eorum sic est: certum est selectionem naturalem producere potentias cognitivas propemodum fidas, hoc est, ad opiniones veras in plerisque inducant. Thesis ut censurabilis a Stephano Stich rata est quia duae praemissae in quas inniti videtur falsae sunt secundum ipsam theoriam evolutionis. 17 [Opere citato, pp. 128-129.]

* En prima praemissa falsa: selectio naturalis (fere) semper conducit ad meliora systemata organica. Falsa est primo quia vagatio genetica potest melius genum auferre et pejus genum conservare. Secundo, potest fieri ut selectio naturalis ne occasionem quidem nanciscatur melioris systematis efficiendi. Exemplum est casus “pleitropiae”, ubi idem genum duas determinat notas seu qualitates, alteram beneficam alteramque nocivam. Cum ergo anceps genum propter notam positivam seligatur, nota negativa etiam perpetuatur - nec evolutio inter qualitates potest dignoscere.

* Secunda praemissa falsa haec est: melius systema cognoscitivum semper est systema fidum (hoc sensu: sententias veras saepissime producit). Falsa est quia systema fidum est aptius ad supervivendum, non ad veritates producendas; systema igitur fidum potest esse minus aptum ad supervivendum quam alia systemata “irrationalia”.

“Uno sensu”, inquam, thesis Quine ac Popper falsa videtur (scilicet quod evolutio certe efficiat ut potentiae cognoscitivae evadant fidae in cursu evolutivo). At doctrinam Quine et Popper minus ambitiose interpretari possumus, ita ut nonnisi verisimile sit potentias fidas ex evolutione ortas esse. Thesis Quine et Popper nunc exprimitur sic: magna est probabilitas quod potentiae cognoscitivae humanae sint fidae, si theoria evolutionis caecae seu naturalisticae vera est (et si nos talibus potentiis profecto fruimur).
Ideoque ut probabilitas conditionalis (vide appendicem) iterum exprimenda est quaestio. De verisimilitudine quaerimus fidei seu credibilitatis potentiarum cognitivarum (nempe quod sententias veras maxima ex parte gignant), datis evolutione, naturalismo, operatione cognoscitiva. His siglis utemur:

F: praesentes potentiae cognoscitivae hominis 18 [Argumentum ab aliis factum est de qualibet multitudine non “humana”.] plerumque sunt fidae (rectas sententias plerumque proferunt in statibus rerum eis normalibus)
N: naturalismus metaphysicus verus est (qui atheismum implicat)
E: humanae potentiae cognoscitivae surrexerunt ope processuum evolutivorum
C: homines habemus tales potentias cognoscitivas (perceptionem, memoriam, rationem...).

Quaerimus igitur de valore hujus probabilitatis (posthac abbreviamus “N_E_C” junctoribus demptis sicut “NEC”):

P(F/NEC)

“probabilitas F, dato NEC” sive “verismilitudo fiduciae potentiarum cognoscitivarum (F) data theoria evolutionis caecae atque atheisticae (NE) datoque praesenti systemate cognoscitivo (C)”. Ut vidimus, Darwin censet hanc verisimilitudinem, P(F/NEC), inferiorem esse (minor quam 1/2), sed Quine et Popper putant eam superiorem esse.
Quare verisimilitudo P(F/NEC) ut parva conciperetur (praeter rationes supra allatas)? Causa est quod aliquae sententiae adaptivae (utiles ad supervivendum) sunt falsae. Permulta sunt exempla; en ridiculum. Oggus, hominides prehistoricus, a certo tigride fugit (quae fuga salutaris est vitae suae), nam Oggum delectat a tigribus manducari, credit autem hunc tigridem se nolle edere (opinio Oggi falsa est, quia tigris reapse amat eum comedere). Sic sententia falsa est adapativa.
Nunc, ope legis Bayesianae, ostendi potest verisimilitudinem evolutionis caecae esse parvam, dat_ fide harum potentiarum: P(NEC/F). Aliis verbis, monstrare volumus verisimilitudinem P(NEC/F) minorem esse dimidio (<1/2). Ecce aequatio Bayesiana:

P(F/NEC)xP(NEC)
P(NEC/F) = ______________
P(F)

Cum plurimi nostrum arbitremur altiorem esse verisimilitudinem quod ratio nostra sit fida, P(F) erit fere unum (esto 1). Et cum modo aestimavimus P(F/NEC) minus esse quam 1/2, habemus:

<1/2xP(NEC)
P(NEC/F) = __________
1

et, denominatore ablato:

P(NEC/F) = <1/2xP(NEC).

Ideoque verisimilitudo NEC dato F aequalis est summae <1/2 multiplicati per verisimiltudinem NEC. Verisimilitudo igitur NEC dato F minor est quam dimidium (1/2); hoc est, si potentiae cognitivae fidae sunt, parva est verisimilitudo interpretationis naturalisticae evolutionis. 19 [Etiam concesso P(NEC) unum (1) esse, haberemus <1/2x1=<1/2.]
Hoc quoque argumentum habemus, quod ostendit verisimilitudinem theismi, dat_ ratione fid_, esse altam. Simile est rationcinio antea scrutato; sed vice M (quod mundus est), F (quod potentiae cognitivae sunt fidae) in aequatione includitur. Duas aequationes videamus, alteram de evolutione naturalistica atque alteram de evolutione theistica:
P(F/N)xP(N) P(F/T)xP(T)
P(N/F) = _________ P(T/F) = _________
P(F) P(F)

Primo, concessionem facientes, suponamus P(N) (verisimilitudo naturalismi) et P(T) (verismilitudinem theismi) eandem habere probabilitatem initialem (quod in priore ratiocinio negatur), et sic extrahi possunt ex aequatione.
Atqui P(F/T) multo major est quam P(F/N). Nam T implicat F (T…F: si Deus est, rationem habemus securam), cum secundum theismum Christianum Judaicum Islamicum homo factus sit secundum imaginem Dei, ex quo sequitur nos ampliam cognitionem fidam habere veritatemque ex more consequi. Contra, P(F/N) inferior est, nec N implicat F (non: N…F), naturalismus enim compatibilis est cum perfidia potentiarum cognoscitivarum (“perfidia” significat hic potentias maxima ex parte non fidas esse). P(F/T) igitur multo major est quam 1/2 (dicamus 3/4, velut exemplum). En aequatio:

3/4
P(T/F) = ____
1

Ergo P(T/F) = 3/4; verisimilitudo igitur theismi, data fiducia potentiarum cognoscitivarum, est alta.
Sed aequatio de naturalismo nunc est P(N/F) = P(F/N). Si igitur P(F/N) inferior est, P(N/F) quoque. Atqui P(F/N) est parvum; ergo P(N/F) est aeque parvum. Aliis verbis, parva est tum verisimilitudo naturalismi data fide potentiarum, tum verisimilitudo fidei dato naturalismo. Verisimilior igitur est theismus, data ratione fida, quam naturalismus atheisticus.

AGNOSTICISMUS UT SUPERATOR SUBRUENS.

Darwin, ut vidimus, verisimilitudinem P(F/NEC) aestimavit ut parvam. Sed aliquis potest confiteri se plane ignorare quanta sit haec verisimilitudo; in quo casu dubitat de ea, seu est agnosticus quoad P(F/NEC). Quaenam sunt consequentiae hujus agnosticismi; nempe, si quis evolutionem caecam (NE) accipit, dubitans de P(F/NEC)? Argumentum hic expositum naturalismum non directe refellit, sed arguit contra rationalitatem naturalismi accipiendi (mihi volo, non est rationale naturalismum accipere).
Brutus, dicamus, evolutionem naturalisticam (NE) accipit sed agnosticus est erga verisimilitudinem fiduciae potentiarum cognoscitivarum. Aliis verbis, dicit se nescire quanta sit probabilitas P(F/NEC). Haec positio aporiam difficilem in se habet, quia agnosticismus extendetur ad omne quod Brutus opinatur. Agnosticismus quidem est superator subruens omnium sententiarum ejus - scilicet thesis quae refellit sententiam suffodiendo fundamentum ejus. 20 [“Superator” est sententia (opinio, evidentia, ratiocinium...) quae aliquam sententiam tollit. Superator qui alteram sententiam tollit dirimendo fundamentum ejus vocatur “superator subruens”. Superator autem qui directe sententiam negat vocari potest “superator directus”.] Nam agnosticismus Bruti quoad P(F/NEC) aufert causam credendi quamlibet opinionem. “Subruens” vocatur quia opus non est evidentia directa ut aliquis sententia Bruti reprobetur; satis superque est quod fundamentum sententiae ejus “vincitur” seu “superatur”.
Quodsi Brutus non habeat superatorem ipsius superatoris - dico, argumentum quod superatorem refellat - nec evidentiam positivam alia ex parte habeat quae sententias suas fulciat, prudentissimum consilium suum erit de omnibus placitis ejus dubitare. Brutus, ut patet, vix de omnibus suis opinionibus dubitare potest; sed etiamsi non posset de cunctis dubitare, debet tamen. 21 [A fortiori, si Brutus opinaretur parvam esse verisimilitudinem fiduciae nostrarum potentiarum cognoscitivarum data evolutione naturalistica, P(F/NEC) , haec thesis esset vel fortior superator qui omnes sententias ejus suffoderet.]
Jam vero inter sententias Bruti invenitur ipsa evolutio naturalistica (NE). Ergo, si nec superatorem superatoris evolutionis naturalisticae habet (si non potest refutare, inquam, refutationem theseos NE), nec evidentiam positivam pro evolutione naturalistica habet, de ipsa evolutione caeca ei dubitandum erit. Potestne autem separatim demonstrare NE? Attamen recordandum est quamlibet ratiocinaionem positivam quam Brutus pro evolutione caeca adducere possit, sententiam sane esse, ideoque per superatorem agnosticisticum dubiam factam. Irrationale enim esset Bruto simul accipere quod evolutio caece decucurrerit (NE) et quod ignoret quam verisimilis sit fiducia sui systematis cognitivi (P(F/NEC)) quapropter id asserit.

THEORIA AC EVOLUTIONISTICA PRAXIS.

Argumentum restringi potest ad sententias “theoreticas”, quae ad supervivendum indifferentes sunt. Qui credunt potentias in caec_ evolutione innitas producere opiniones veras debent hoc concedere solum de opinionibus “adaptivis” vel ad superviventiam aptis, non, verbi causa, de sententiis similibus theoremati Gödel “arithmetica est incompleta”. Nihil causae est cur evolutio naturalistica facultatem scientifice ratiocinandi genuerit, nam potestas intelligendi theses quas in scientiis theoreticis inque logica et mathematica addiscimus nihil ad superviventiam profuit. Nam in certamine de vita magni interest dignoscere genera entium in ambitu apparentium (videlicet inter cicutam et vinum dijudicare, tigridem cum conjuge non confundere...), non autem de theoriis scientificis judicare.
Atqui evolutio ac naturalismus (E et N) sunt theoriae scentificae, nec igitur Bruto prosunt ut superstes in luctamine vitali evadat, itaque evolutio caeca rationem de talibus sententiis rationem non reddit. Bruto igitur nequit superatorem effugere omnium opinionum theoreticarum ejus, evolutione naturalistica haud exclusa. Nec licet Bruto dicere se evidentiam directam habere quae demonstret saltem aliquas sententias suas esse veras - nam quodlibet argumentum, ut vidimus, cum jam sit sententia, per agnosticismum Bruti superabitur. Hujusmodi ratiocinium directum esset vitiosum seu pragmatice circularum: namque quodvis argumentum quo Brutus conetur fidem potentiarum cognoscitivarum ostendere erit fidum solum si potentiae jam fuerint fidae (presuponit igitur quod demonstrare intendit).
Quodsi Brutus, jam desperatus, dicat se, cum omnes sententiae propter superatorem dubiae sint, de ipso superatore quoque dubitare, ideoque, superatore superato, se NE accipere posse, id concedendum est. Sed non ei adjuvat in infinitum procedere propterea quod, dummodo evolutionem caecam accipiat, ipso facto habet superatorem ipsius evolutionis caecae qui postremo superari nequit. Plantinga subjungit:

Nonne tibi irrationale est sententiam accipere contra quam superatorem habeas postremo insuperatum 22 [P. 136]

Et consilium tibi offert si inter N et T dubites; hoc modo debes ratiocinari:
Si N accepero, rationem habebo bonam et postremo insuperatam quamobrem de N scepticus debeam esse - ergo N non accipiendum est”.
Quae omnia haud dissimilia sunt argumentationi C. S. Lewis multo ante (1947 et 1960) expressae. Philosophus naturalisticus, inquit,

explanationem ratiociniorum obtulit quae implicat ea revera ratiocinia non esse. Patet eum velle confirmare animum suum, sed confirmatio non est nisi aliud ratiocinium, nempe: “si utile est, verum est” - perinde ac si et hoc ratiocinium, theoria ejus evolutionis accepta, cum ceteris ratiociniis suspiciosum non esset. Si de ipsa ratione dubitas, eam ratiocinando stabilire nequis.... Descriptio cogitationis prout phaenomeni evolutivi tacite excipit hanc ipsam cogitationem quae modo perficitur. 23 [Miracles, Harper, 2001, pp. 32-33, 36.]

Patet theistam has aporias epistemologicas evitare. P(F/TEC), verisimilitudo fidei seu credibilitatis potentiarum cognitivarum humanarum (F) data evolutione a Deo actualizata (TE), suppositisque hisce potentiis, nullos in se superatores continet. Nam cum evolutio a Deo, Prima Veritate, dirigatur, haud mirum est humanum systema cognoscitivum ad veritatem assequendam ordinari.

FORTUITAS ET SANCTUS THOMAS.

CREATIO RERUM BONARUM.

Mihi videtur difficultas circa argumenta teleologica, saltem pro parte, certae confusioni deberi cum permisceamus quod Deus agit et quod natura agit. Potest fieri ut confundamus operationem naturalem et “miraculum”. Deus enim initio potestatem evolvendi inseruit universo eamque dum universum existat, conservat; nec necessitatem habuit id “reficiendi”.
Quidam religiosi homines jocose dicuntur uti “Deo lacunarum” ad lacunas implendas in cognitione scientifica, nam Deum esse causam “directam” rerum quae scientifici nondum enodaverint. Nonnulli insuper Christiani evolutionem accidisse plane negaverunt, proponentes theoriam “creationismi”, quae in litterali lectione Geneseos fundatur. Tales conceptiones ut abusus tum rationis tum religionis aestimatae sunt et in memoriam revocat jucundam comparationem ab H. Cox olim factam inter librum Genesim et scientias naturales. 24 [The Secular City, 1966, cap.1.]
Gentes quae Israel circumdabant, inquit, phaenomena naturae (verbi gratia, arborem vento motum) solebant explanare per “spiritus” sive daemones e mundo “non quotidiano” (“sacro”) oriundos. 25 [Si libet conceptione Rudolfi Otto uti in libro Das Heilige descripta.] “Causalitas” igitur (vox sat aequivoca) “transit” limitem, ut ita dicam, inter sacrum et quotidianum. En illustratio hujus ambiguitatis verbi “causare”:

sacrum daemon

----------------------------------------------------“causat”---------
-------------------
quotidianum phaenomenon naturale

At primum capitulum Geneseos adversabatur tali conceptui religioso, ait Cox, cum Deus declaret res naturales “bonas” esse. Ex quo factum est ut duo modi causalitatis dignoscerentur:

* altera quae “transit” limitem-- quae causalitas est actualizatio divina qua Deus efficit ut phaenomenon existat necnon ipsa causalitatis naturalis; haec actualizatio id est in quo philosophi (non scientifici) versantur
* altera quae intra rerum naturam “manet”-- quae causalitas naturalis est atque objectum vestigationis scientificae.

Cox existimat hunc modum Biblicum naturae contem-plandae maxime affecisse historiam cogitationis Europaeae. Namque stimulavit incrementum scientiae et technologiae Occidentalis, cum hominibus daret aditum ad causalitatem veram et realem phaenomenorum naturalium, separans actionem Deo propriam a processibus lege naturali rectis. Itaque religio Christiana Judaea Islamica hoc modo adminiculum scientiae modernae fuit, haud impedimentum. Scientia igitur Occidentalis debetur non solum “rationalitati Graecae” sed etiam ipsi theologiae creationis.

GENOMA EFFORMATUM.

Utcumque sit exegesis Cox, permagni interest, ex conspectu philosophico, distinguere inter operationem causarum naturalium et arbitrium Dei, quo hae causae sint operenturque. Non permutandum est quod Deus agit et quod natura, nec prudens est Deo effectum naturalem “directe” (negata causa naturali) attribuere, ne ducantur omnia phaenomena naturalia ut miracula, cum “miraculum” saepe ut ipsa suspensio causalitatis naturalis descriptum est.
Ipsi Christiani qui “creationismum” proponunt autonomiam naturae in aliquibus rebus accipiunt, verbi gratia, in atmosphaerae effectibus (arbore vento moto...), illis ergo aliquo modo distinguendum inter duo genera phaenomenorum: naturalia et “miraculosa”. Nihil autem causae est cur efformatio genomatis equini radicitus diversus sit ab aliis processibus naturalibus (videbimus tamen proximo capite originem hominis duplici actualizatione indigere). Patet leges biologicas, cum “bonae” sicut universae creaturae sint, scientificae inquisitioni apertas esse.
Cum igitur dicantur phaenomena naturalia non “a casu” fieri, cumque dicatur Deus processui cosmico “praesidere” seu “praeesse”, cursum universi “dirigere” ac per varias phases “conducere”, viventium evolutionem “moderari” et cetera, nequaquam significatur creationem divinam eandem esse ac operationem naturae. Nec oportet phaenomena naturalia, cum “mira”appellentur, ut “miraculosa” existimare. Deus rationem reddit non tantum de existentia rerum naturalium, sed etiam de “essentia” seu indole earum, videlicet de earum “propriis passionibus” quae secundum Scholasticos sunt quae a scientificis scrutentur (vel secundum Kantianos, de earum qualitatibus in “judiciis syntheticis apriori” praedicatis). Et inter has passiones qualitatesve rerum invenitur sane operatio juxta leges, “mutationibus” haud exclusis. En schema verum:

Deus
sacrum ‰ creat (actualizat)
-----------------------------------------------------------------
quotidianum leges naturales ⁄ phaenomenanaturae
mutatio, selectio... efformationem genomatis
causat physice

Deus enim et leges et phaenomena creat necnon ipsam causalitatem.

CONSULTO, NON CASU.

Enimvero nonnulli has admittunt conclusiones:

*Operatio astrophysica videtur “antea excogitata” ut homo prodeat (“principium anthropicum”).
* Verisimilitudo theismi, data existentia universi, major est verisimilitudine naturalismi (P(T/M)>P(N/M)).
* Parva est verisimilitudo evolutionis naturalisticae (caecae, atheisticae), data fiducia potentiarum cognoscitivarum (P(NEC/F)<1/2).
* Prudentius est naturalismum, cum subruatur superatore postremo insuperato, evitare.

Quae omnia indicant aliquid naturae operationique ejus inesse quod explanatione poscat quodque sese non explanet, nempe legalitas physica.
Teleologia igitur naturae restauratur, cum nonjam omnino “temere et casu”, “fortuito” operetur, sed “ordine”, “e consilio”, “ex intentione”, “propter finem”, “secundum leges”, “consulto”. Argumenta igitur teleologica nuper revixerunt. Sanctus Thomas argumentum teleologicum inclusit ut quintam inter quinque “vias ejus”, et eandem habet rationem “cosmologicam” ac ceterae (quarta“platonica” forsitan excepta). Nam in omni rationcinio cosmologico deducitur Deum esse ex quodam aspectu contingenti mundi, et operatio legum physicarum sane est aspectus mundi, insuper etiam est contingens quia posset non accidere. Immo, ipsis legibus quae evolutionem genomatis humani gubernant uti licet in argumento existentiae Dei ostendendae; ecce adumbratio hujusmodi ratiocinii:

Praemissa prima: si genoma humanum evolvitur sed posset non evolvi, tunc valet status rerum quo haec evolutio actualizetur, nec idem sit atque ipsa evolutio, et sit necessarius.
Praemissa secunda: genoma evolvitur sed posset non evolvi.
Conclusio: est status rerum quo evolutio actualizetur... 26 [Hoc principium symbolis sic exprimitur (“G”: genoma humanum evoutum estr sicut reapse evolutum est): [G_s~G]…[ApG_p∫G_rp]. Verba “et sit necessarius” manifeste non significat evolutionem esse necessariam, sed solum actualizationem statum necessarium in se habere, nempe: Deum esse.]

Tantum demum abest ut evolutio theismo opponatur, ut theismus ex ea sequatur.

ORTUS HOMINIS.

Homo, juxta conceptiones translaticias, cum animam habeat quae, ut sit, a materia non pendeat, dicitur “creatione speciali” egere, quae ad leges naturales reduci nequeat. Verbum “naturalis” hic anceps est, quam ambiguitatem tollit distinctio a Sancto Thoma facta inter duo genera principiorum:

* “ea quae sunt naturalia reducuntur in principium quod est natura”
* “ea quae sunt a proposito reducuntur in principium quod est ratio humana vel voluntas”. 27 [Summa Theologiae, 1:2:3 ad 2.]

Leges “naturae” ergo, sensu latiore sumptae (ut a me u-sque adhuc), dupliciter intelligi possunt:

* ut leges physicae, “materiales” (seu “naturae” sensu strictiore Thomae acceptae) - rationem de genomate efformato reddunt (de “corpore” hominis, de ADN ejus)
* ut leges rationi et voluntati humanae respondentes - rationem reddunt de potestate quae leges physicas excedunt (de “anima” hominis).

Haud scio an signum hujus doctrinae sit distinctio supra allata inter duo genera sententiarum: adaptivas (ad superviventiam aptas) et theoreticas (ut theorema Gödel - nam in certamine vitali nihil retulit de theoriis scientificis judicare posse). Patet quidem utrumque genus opinionum actualizatione egere, at sententiae theoreticae praecipue referuntur ad potentias excedentes quibus theorias intelligimus atque actiones liberas elicimus - intelligentiam, inquam, ac libertatem, vel ut Thomas dixit, “rationem humanam vel voluntatem” -; et hae potentiae actualizationem “specialem” poscunt.
Nam in his attendendum est illud “diversae res ad Deum diversimode se habent”. Si enim aspectus hominis “specialis” fuerit, etiam actualizatio divina sic erit. Homo quidem est “specialis” in eo quod operatio ejus intellectus ac voluntatis leges physicas transcendit. Deus igitur, in origine speciei humanae hominisque singularis, duplici modo exercet actualizationem:

* actualizat processum physiologicum: operationem legum physicarum in procreatione (etiam per totam historiam praehistoriamque speciei)
* actualizat (“creat”) hominem cujus operatio ea egreditur quae physiologica sint.

APPENDIX.

DE VERISIMILITUDINE.

Theoria verisimilitudinis 28 [Terminis “verisimile” et “probabile” eodem sensu utimur; advertatur autem “probabile” alium habere sensum in contextu controversia Scholastica de moralitate (vide Redmond, “Conscience as Moral Judgment: The Probabilist Blending of the Logics of Knowledge and Responsibility,” Journal of Religious Ethics (apud Universitatem Georgetown, vol. 26, no. 2, autumno, 1998).] existimatur ut logica plurivalens infinito valorum numero. In doctrina rationarii, in scientia, in philosophia adhibitur. Rem breviter expono quia argumenta supra allata eam supponunt.
Valores probabilistici numeros percurrunt ab uno ad zerum, ideoque infinitas numero fractiones includit inter 1 et 0. “Unum” significat certum est id accidere, ita se habere (etc.), et “zerum” indicat certum est id non contingere, non ita se habere (etc.); 29 [“Certum” non significat (solum) “certo cognitum”, nam probabilitas (ut possibilitas, necessitas...) rebus inhaeret.] fractiones autem designant gradus numero infinitos verisimilitudinis (vel inverisimilitudinis). Verbi gratia, cum nummum jacio, probabilitas unum latus appariturum esse est dimidia pars seu una in duabus partibus (1/2).
De jactu (unius) tali ut exemplo loquamur (talus sex latera habet, ab 1 ad 6 numerata). Quilibet numerus (ab 1 ad 6) verisimilitudinem apparendi habet unius partis in sex: 1/6. His symbolis utamur: “M” significat quod numerum minorem quam 4 jacio (ergo 3 aut 2 aut 1), “P” quod numerum parem jacio (2 aut 4 aut 6), “I” quod numerum imparem jacio (1 aut 3 aut 5). Littera crassa “P”verisimilitudinem ita indicabit ut “P(M)” sic legatur: “verisimilitudo M” sive probabilitas quod M contingat, se habeat, etc.
Verisimilitudo M est dimidia pars (1/2), quia tres numeri 1 et 2 et 3 sunt dimidium sex partium. P et I quoque, eadem ratione, verisimilitudinem 1/2 habent. Ideoque: P(M) = 1/2, P(P) = 1/2 et P(I) = 1/2. Probabilitas autem M et P - P(M et P) - est 1/6, quia 2 est solus numerus par minor quam 4. P(M et I) vero est 2/6 seu 1/3, quia duo sunt numeri impares minores quam 4 (1 et 3).
Probabilitas unius eventus potest affici per alium eventum. Si P valet (2 aut 4 aut 6), probabilitas M (1 aut 2 aut 3) minor est: 1/3 (solus numerus communis est 2). Si I valet (1 aut 3 aut 5), probabilitas M major est: 2/3 (duo numeri sunt communes: 1 et 3). Symbolum receptum pro hac “probabilitate conditionali” est lineola diagonalis “/”. “P(M/P)” legitur.