O quam
bene fontem novi,
exoriens qui fluita
noctu tamen.
Sanctus Johannes a Cruce
[Cantar de alma/Que se huelga de conocer a Dios por fe.]
Recens philosophus religionis,
R. Swinburne, censuit quamlibet propositionem nobis, ut ei assentiamur, credendam esse verisimilem (seu probabilem);
scilicet: “opinor quod p” (Op) quodammodo aequivalet “opinor verisimile esse quod p” (OPp). 3
[Homo “credit quod si et solum si credit p esse verisimilius quam ullam aliam optionem,” Richard
Swinburne, Faith and Reason, Oxonii, 1981, pp. 5-6] Quod si ita sit, principium “copulationis sententiarum”
non valeat. Hoc principium, in systemate logicae doxasticae a Jaako Hintikka rato, significat:
si opinor quod p (Op) et opinor quod q (Oq), tunc opinor quod p et q (O[p_q]). 4
4 [De opinatis in logica “doxastica” agitur, in epistemica vero de scitis (“epistemica” sensu latiore
utramque logicam complectitur). “Conceptio opinionis ut alias optiones relativae” inquit Swinburne “afficit
principium copulationis sententiarum [conjunctivity of belief]” (Faith end Reason, p. 7). “Sapiens
plerumque arbitratur se aliquas habere opiniones falsas. Namque quamvis credat quod p et quod r..., existimat tamen copulationem
p et q r minus verisimilem esse quam eius negationem; aliis verbis, existimat se saltem anam habere opinionem falsam”.
(p. 7-8) Animadverte: [p_q_r]_[—p_—q_—r].
Negatio hujus principii
religionem atingit. Nam si arbitror Deum esse bonum (B) atque arbitror Deum esse sapientem (S), non licet mihi
ex his singulis sententiis concludere Deum esse bonum et sapientem: (B_R). Immo, ait Swinburne,
patet haec ad symbola Christiana spectare. Nam qui Symbolum Nicaeense credit potest unumquemque articulum Symboli
credere (cum omnem articulum credat verisimilem esse)... quin credat totum Symbolum verisimilius esse quam ejus negationem....
Adhuc potest credere, inquam, se alicubi in Symbolo erravisse. 5
5
[Faith and Reason, p. 8. “Argumentabor ecclesiam Christianam post saecula nimis severam factam esse in dogmata
fidelibus imponendo”. (p. 7)]
Si igitur duobus articulis
symboli fide singillatim assentio, velut Deus est trinus (T) et Deus redemit (R), jus eapropter non habeo copulationi
assentire (T_R).
Praeterea, nos in hac
ephemeride Sensus Communis negavimus principium copulationis sententiarum applicari propositionibus fidei (prout
a sancto Thoma expositae). 6 [“A logic of Religiuos Faith Development”,
Sensus Communis, vol. 2 (2001), n. 4 (Octubris-Decembris), 403-418, II-H, et (cum apparatu logicali) The Rationality
of Theism, ed. A. Garcia de la Sienra (Studia Poznaniensia de Philosophia Scientiarum atque Humanitatum, Amstelodami, 2000),
pp. 35-59.] Verbi gratia, si fide credo Deum trinum esse (FT) et credo Deum redimere (FR), non possum sola
logica consequentia concludere me credere Deum trinum redemptoremque esse (F[T_R]).
Duplicem igitur habemus
quaestionem: utrum in genere opinio verisimilitudinaliter interpretanda sit et quomodo verisimilitudo ac logica epistemica ad
objectum fidei se habeant.
Verisimilitudo et fides.
Ratio
quamobrem principium copulationis sententiarum negatur ad naturam verisimilitudinis pertinet. Nam verisimilitudo copulationis
duarum propositionum efficitur multiplicando verisimilitudinem utriusque partis. Si igitur propositiones Deus est
bonus (B) et Deus est sapiens (S) eandem habent verisimilitudinem --puta 2/3 seu 66% (PB = 66% et PS
= 66%)--, verisimilitudo earum copulationis erit 4/9 (2/3 x 2/3), ideoque minus dimidio-- ac proinde inverisimilis evenit:
P[B_S] = 44% (inverisimilitudine ut “minore dimidio” sumpta). Aliis terminis, etsi utraque duarum propositionum
sit verisimilis, earum copulatio potest esse inverisimilis.
Nunc vero patet conceptus
“credendi” a Swinburne atque Hintikka prolatos satis inter se discrepare, notionemque Swinburne debiliorem esse.
Swinburne sic thesim suam defendit:
Alii
forsitan verbo “credere” ita utuntur ut homo qui propositionem p credat necessario credat eam significanter verisimiliorem
esse quam ejus negationem. Alii vero concedunt hominem credere quod p si solum credit p leviter [marginally] probabilius
esse quam non-p. Mundius [tidier] vero videtur sequi hoc alterum usum. Sin autem, aliquis valor verisimilitudinis _ ita
necessario daretur inter 1/2 et 1 [inter dimidium et unum] ut homo non credat quod p nisi credat p verisimilitudinem habere
majorem quam _. Atqui quivis valor pro _ electus nonnisi arbitrarius erit. 7
[Faith and Reason, P. 5]
E contra,
systema doxasticum ab Hintikka institutum, in quo valet principium copulationis sententiarum, notione verisimilitudinis non
fundatur; conceptu rationalitatis potius utitur ut rationem “credendi” describat. Colligit enim:
ut
nobis conclusiones [nostrae logicae epistemicae et doxasticae] usui sint, praesumenda est certa rationalitas in hominibus quorum
judicia consideramus.... Quae igitur conclusiones haud aeque ad qualiacumque placita applicantur, nam “suspiciones”
et “sententiolae” minus subjici possunt rationali persuasioni quam “opiniones” vel “sententiae”
in sensu fortiore sumptae. Itaque si in hoc tractatu potius dicimur “logicae opinandi” incumbere quam “credendi”,
non moleste feram. 8 [Knowledge and Belief, p. 56]
Non
quidem defuerunt qui Hintikkam carperent propter “vagam” conceptionem rationalitatis. Ista objectio autem vicissim
rejecta est; notio enim, quin stricte definiatur, sat accurate describi potest ut a philosophis utiliter adhibeatur. Et satis
est ad notionem credendi clarandam indicare regulas logicales systemati applicari, inter quas sane invenitur copulatio sententiarum.
9 [Regula doxastica “A.CB” ab Hintikka proposita copulationem opinium
permittit (Knowledge and Belif, p. 24] Quare interpretatio “opinandi” conceptum verisimilitudinis
haud presupponit. 10 [Notio “credendi” quaedam ratio constans esse
videtur (forsitan et notio verisimilitudinis). Cum autem certis modis coniungantur, aporiae surgere possunt; ipse Swinburne
se defendit (p. 6) adversus obiectionem quod Op_OPp in infinitum regressum occultat (Op_OPp_OPPp_OPPPp...)]
Itaque haec doctrina
doxastica ab Hintikka prolata, cum plerumque non censeamus nostra judicia cum conjungantur necessario debilitari, videtur saltem
multis propositis philosophicis magis congruere quam doctrina probabilistica Swinburne.
Quod si notio verisimultidinis
ad Symbolum stricte, ut Swinburne velle videtur, applicetur, non multa supersit “assensio”. Thomas, ut exemplum
adducam, numerum calculat articulorum Symboli ut 12 vel 14. 11 [Summa,
2-2:1:8] Si unicuique articulo “seorsum” assentior, arbitrans eum altum gradum habere verisimilitudinis (puta
90%), tunc, si 12 sunt, copulatio omnium erit sat inverisimilis (28%); si autem 14, tanto improbabilior (23%).
Attamen interpretatio
verisimilitudinalis Symboli non necessario a traditione Catholica de fide dissidit. Nam Thomas existimat fidem, licet minus
certa sit quam cognitione naturali (quia “ea quae sunt fidei sunt supra intellectum hominis”), e_ tamen certiorem
esse quandoquidem “fides innititur veritati divinae”. 12 [Ibidem,
ubi loquitur de virtutibus intellectualibus ab Aristotele tractatis (Ethica Nicomachaea, 1139B15)] Itaque si singulis
articulis Symboli, propter suam certitudinem “ex supernaturali principio interius movente”, verisimilitudo 1 assignanda
est (100%), possumus --et secundum notionem probabilisticam Swinburne-- copulationi eorum, immo cum verisimilitudine 1, assentire.
13 [Summa, Copulatio enim propositionum cum verisimilitudine 1 acceptarum
eiusdem erit verisimilitudinis (si Pp = 1, Pq 1,... tunc P[p_q...] 1): Swinburne: “Praesumo certitudinem
p esse casum extremum eius verisimilitudinis, videlicet quod p certum sit verisimilitudinem habet 1 vel fere 1” (Faith
and Reason, p. 4).]
Logica epistemica et fides.
Nunc
quaeritur utrum vel quomodo consequentiae logicae propositionibus fidei applicentur. Solutio, ut patet, ab interpretatione “fidei”
dependebit. Principium copulationis sententiarum, accepta Thomistica fidei descriptione, diximus de propositionibus fide
creditis non valere. Nam fides implicat non solum veritatem (si fide credo Deum redimere, tunc Deus redimit; FR…R)
sed et inscientiam (si fide credo Deum trinum esse, tunc (ratione fretus naturali) nescio eum trinum esse:
FT…~ST). 14 [“Fidei non potest subesse falsum” (Summa,
2-2:1:3); “nec fides nec opinio potest esse de visis” (1:4) et fides et scientia non sunt de eodem” (1:5).]
Fides ne opinionem quidem
praesumit (sensu forti Hintikkae acceptam), nec vero eam excludit. 15 [“Exterius
inducens”, inquit Thomas, “sicut miraculum visum vel persuasio hominis inducentis ad fidem... non est sufficiens
causa: videntium enim unum idem miraculum et audientium eandem praedicationem quidam credunt et quidam non credunt” (Summa,
2-2:6:1). Credens diligit veritatem creditam et super ea excogitat et amplectitur si quas rationes hoc invenire poetst”
(2-2:2:10).] Mera quidem opinio rationalis (“mera”: dummodo non sit simul scientia) bene congruere potest
cum assentione fidei; verbi gratia, potest fieri ut existimem Deum esse et credam fide Deum redimere (OD_FD).
Ex altera tamen parte,
quaecumque doctrina fidei ex qua inscientia sequatur hoc habet peculiare: regulae logicales applicari sine dubitatione nequeunt
propositionibus fidei. Videamus cur hoc ita sit. Esto fide credo Deum redimere (FR), scio autem Deum esse (SD). Patet vero
existentiam Dei logice sequi ex eo quod Deus redimit (R…D). At si dixero “si fide credo Deum redimere, ergo fide
quoque credo Deum esse” (FR…FD), hoc modo in contradictionem incidam:
1) SD scio Deum esse prima praemissa
2) FR fide credo Deum redimere secunda praemissa
3) R…D si Deus redimit tunc Deus est tertia praemissa
ergo:
4) FD fide credo Deum esse ex passibus 2 et 3 ‹ error
5) ~SD nescio Deum esse ex 4 propter inscientiam fidei (Fp…~Sp)
Tres
praemissae quidem verae sunt sed ad contradictionem ducunt !16 [Vide “A
Logic for Religious Faith Development”, Sensus Communis, p. 415] Nam passus primus et ultimus inter
se repugnant: nam et scirem et nescirem Deum esse. Quartus igitur passus fallax est conclusio (FR…FD). Itaque, retento
Thomistico principio inscientiae fidei (Fp…~Sp), negandum est hoc sensu logicam ad propositiones fidei applicari.
Contra, si principium inscientiae fidei non acciperetur, non esset cur propositiones fidei normalibus logicae regulis non subjicerentur.
Quidquid sit de hac re,
permagni interest perspicere principium inscientiae fidei, licet quoddam paradoxum in se habeat, nequaquam significare fidem
esse “illogicalem”. Radix rei hoc est: cum sciam tertiam praemissam veram esse (scio Deum, si redimit, esse:
S[R…D]), ex hoc ipso non ei fide assentio. 17 [Scilicet: ubi p
q, valent Sp Sq et Op Oq; sed cum de fide agitur, oportet me, ut Fp Fq asseram, implicationem p q fide accipere (F[p q] - -
sed ex ipso quod scio p implicare q (S[p q]), nequeo id fide credere.]
Ceterum, ex hoc quod
fide non assentior copulationi unius propositionis fide creditae (puta FT) cum altera propositione vel fide credita (FR) vel
scita (SD) vel opinata (OB), non sequitur me nullo modo copulationi assentiri posse. Nam opinionem habeo adaequatam
Deum trinum esse redimereque (T_R, necnon T_D et T_B), eo sensu ly “adaequate” quem in priori opusculo hujus ephemeridis
explanavi. 18 [“A Logic of Religious Faith and Development” 2.7,
pp. 414-415.] Nec est difficultas de unitate Symboli, quia articuli, cum partes sint quae “aliquam coaptationem
ad invicem” habent, habitus fidei “dependet ex formali rationi objecti” quae in casu fidei est “veritas
prima”, nec licet unum articulum rejicere. 19 [Summa, 2-2:1:6 et 2-2:5:3]
Fides igitur, cum certam
rupturam epistemicam involvat, cognoscitive singularis est. Verumtamen “in patria” tolletur, ubi adhuc vigebit principium
inscientiae (Fp…~Sp), sed cum sciatur quod p (Sp), fides (per “modum tollens”) tolletur (~Fp) -- et cognitio
Dei perfecte “logica” erit. 20 [“Nam ad perfectam beatitudinem
re quod intel pertingat ad ipsam essentiam primae causae... per unionem ad Deum sicut in solo bea consistit” (Summa,
At vero “visio illa erit non per modum enuntiabilis, sed per modum simplicis intelligentiae” (2-2:1:2:ad 3)]
Exinde sanctus Johannes
a Cruce cecinit “gaudio cognoscens Deum in fide”-- noctu tamen.